De purperreiger is iets kleiner dan de in Nederland algemeen voorkomende blauwe reiger en is vooral te onderscheiden door het donkere verenkleed. Van dichtbij vallen de donkere lengtestrepen in de hals op. Ook in de vlucht is de vogel goed te herkennen aan het donkere verenkleed, maar ook door de vleugelslag, die duidelijk trager is dan de vleugelslag van de blauwe reiger.

In tegenstelling tot de blauwe reiger leeft de purperreiger voornamelijk verborgen in moerassen en rietvelden en laat zich maar zelden zien. De vogel broedt niet in bomen, maar bouwt het nest op oud riet. In Nederland komt de purperreiger alleen voor in een paar natuurgebieden met uitgestrekte rietvelden, waar ook bomen zoals wilgen en elzen groeien. De populatie purperreigers neemt de laatste jaren voor het eerst sinds tijden weer toe, vooral dankzij speciale projecten waarbij natuurgebieden zijn aangepast aan de wensen van de reiger. Hierbij wordt vooral rekening gehouden met het feit dat purperreigers voor hun voedsel sterk afhankelijk zijn van nabij gelegen, vochtige, agrarische gebieden.