dinsdag, maart 15

Jedwabne

Het was in Polen en het gebeurde op 10 juli 1941.
Het gaat om dit boek. Het boek is hier beschreven.

In het dorp Jedwabne werden 1600 joden bijeengedreven en vermoord. Zo stond het ook op een monument in Jedwabne dat aan de gruweldaad herinnert. Toch is dat gedenkteken onlangs weggehaald, omdat er een verkeerde tekst opstond. Niet de Duitsers hebben de joden daar vermoord, maar de christelijke buren uit het dorp zelf. Het boek waarin de massamoord tot in details wordt beschreven heeft in Polen het debat over jodenhaat doen oplaaien. Was Polen een antisemitisch land? En hoe staat het er vandaag de dag mee?

Neighbours heet het boek van de uit Polen afkomstige historicus Jan T. Gross. Hij is in 1968 Polen ontvlucht en doceert nu in New York. Gross heeft de gebeurtenissen in Jedwabne nauwkeurig onderzocht. Om de toedracht te begrijpen moeten we terug naar het pact dat Duitsland en Rusland in 1939 sloten, zo schrijft Paul Scheffer in NRC Handelsblad. De Duitsers en Russen spraken af Polen onderling te verdelen en dat gebeurde ook inderdaad in september 1939. Jedwabne kwam onder Russisch gezag en heeft het geweten. De Russen onderdrukten de bevolking door middel van deportaties en moord.

Nadat op 22 juni 1941 Hitler-Duitsland de oorlog had verklaard aan de Sovjet-Unie raakte Jedwabne in Duitse handen. Velen vonden dat een verbetering, een bevrijding van de gehate Russen. Rechtstreeks gevolg van de Duitse bezetting was dat inwoners van Jedwabne zich vrij voelden om zich te wreken op de collaborateurs met de Russen. Tijdens die wraakacties slaat de haat over in de richting van de joodse bevolking. De ene helft van Jedwabne begint de andere helft aan te vallen. De joden vragen vergeefs om bescherming van de bisschop en worden op het dorpsplein bijeengedreven. Daar moeten ze het standbeeld van Lenin neerhalen en naar het kerkhof dragen.

Als de stoet, voorafgegaan door rabbijnen, bij het kerkhof arriveert, begint de slachting met hooivorken, messen en knuppels. Joden die zich schuilhouden worden vervolgens in een boerenschuur gejaagd en komen daar om in de vlammen. In totaal sterven 1.600 mensen. De Duitsers kijken toe en filmen de gebeurtenissen. De vrouw uit Jedwabne die als enige een aantal joden laat onderduiken, wordt met haar familie na de oorlog weggepest uit het dorp en komt uiteindelijk in Amerika terecht.

Het is een hardnekkig verhaal in Polen: de joden hebben zowel tijdens de oorlog als na de oorlog samengewerkt met de Russen. Zij vooral zijn de collaborateurs, zij vooral hebben schuld aan de Russische overheersing na 1945. De bekende oud-president Lech Walesa zei dat hij best wilde erkennen dat Polen zich schuldig hebben gemaakt aan antisemitisme, maar dat dan eerst de joden moesten toegeven dat zij met de communistische Russen hebben samengespannen.

Uit het boek van Gross blijkt het tegendeel. Niet joden, maar juist niet-joodse Polen hebben gecollaboreerd met de Russen. Gross schrijft: ,,Eerder antisemieten dan joden hebben een rol gespeeld in de vestiging van het communistische regime van na de oorlog''.

Polen heeft een ellendige geschiedenis achter de rug. Vanaf de 18e eeuw is het land bij herhaling verdeeld door Duitsland, Oostenrijk en Rusland. In de twintigste eeuw is het eerst slachtoffer geworden van Hitler-Duitsland en daarna van Stalin-Rusland. De Duitsers gingen in de Tweede Wereldoorlog in Polen heel anders tekeer dan in westeuropese landen. Nazi-Duitsland beschouwde de Polen als Untermenschen met wie je kon doen wat je wilde. Het land werd met grof geweld gekoloniseerd, de elite werd uitgeroeid. In de oorlog kwamen zes miljoen mensen om, van wie de helft joods was.

De wreedheden tijdens de oorlog kunnen misschien duidelijker maken waarom Polen zo weinig deden voor hun joodse buren. De Britse historicus Norman Davies stelt: ,,De vraag stellen waarom de Polen zo weinig hebben gedaan om de joden te helpen, is net zoiets als de vraag stellen waarom de joden niets hebben gedaan om de Polen bij te staan."

Buren, Nederlands.
Burning alive. Tagedie in Jedwabne. Criticaster.
Yad vashem magazine. Poles face the truth.
Posted by Hello
Berouw ?
Het ontmantelde monument.